اصول اسلامی در روابط اجتماعی

۱- ولایت و محبت؛ قرآن همه انسان‌ها را سفارش به محبت کرده است و بیان کرده است که مردان و زنان مؤمن بعضی از آنها، اولیاء بعضی دیگر هستند.«وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ…»

۲- ایمان؛ چنانچه درآیه ۱۰ سوره مبارکه حجرات می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ…»

۳- همیاری در صبر؛ درآیه۲۰۰سوره مبارکه آل عمران آمده است: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَ …» ای کسانی که ایمان آورده‌اید! (در برابر مشکلات و هوسها،) استقامت کنید! و یکدیگر را به صبر وادارید و…

۴- مشورت؛ در آیه ۳۸ سوره مبارکه شوری می‌فرماید: «وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَینَهُمْ » و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا می‌دارند و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنهاست و همچنین آیه ۱۵۹ سوره مبارکه آل عمران که می‌فرماید:«فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [= مردم‌] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! ) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.

۵- اخلاص و ایثار

رابطه‌هایی که در میان انسانها بر پایه و انگیزه دوست‌داشتن و محبت به وجود می‌آید عمر بیشتری داشته و استوارتر از روابط دیگر است. اهرم نیرومند عشق و محبت نیز در بسیاری از زمینه‌های اجتماعی و ارتباطات انسانی، کارسازتر از عوامل دیگر است. از این‌رو ریشه‌یابی عوامل تقویت‌کننده دوستی، ریشه‌کنی عوامل سست‌کننده علاقه‌ها و استفاده از عوامل محبت‌آفرین، در بهبود مسایل معاشرت مهم است.

ابراز (اظهار) علاقه در آیات

آنچه که در این میان مهم است آشکار کردن محبت و علاقه به دیگران است. اگر کسی را دوست دارید چه از دوستان و برادران ایمانی، یا نسبت به فرزندان و همسر و… این محبت را بر زبان آورید و آن را ابراز کنید تا محبتها افزوده شود و دوستیها تداوم و استمرار یابد. کلمه ابراز در لغت نامه دهخدا به معنای آشکار کردن،اظهار و ظاهر کردن آمده است.

انسان علاقه دارد که مورد توجه و محبت دیگران باشد. اگر آن دوستداران، محبت خود را آشکار کنند محبوب هم به محبان علاقه‌مند می‌شود و این محبت دو جانبه، زندگی‌ها را از صفا و صمیمیت بیشتری برخوردار می‌سازد. ما اگر بدانیم که خدا دوستمان دارد ما هم خدا را بیشتر دوست خواهیم داشت. اگر بدانیم و بفهمیم که رسول خدا(ص) و اهل بیت علیهم السلام به ما شیعیان، عنایت و محبت دارند و این علاقه را بارها نشان داده و اظهار کرده‌اند محبت آنها نیز در دل ما بیشتر خواهد شد. خداوند بارها در قرآن کریم، محبت خویش را در آیاتی نظیر «اِنَّ اللّه‌َ یحبَّ الذّین …» و «یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ» ابراز کرده است.

ابراز (اظهار) علاقه در روایات

آنچه روابط دوستانه را نیرومندتر می‌سازد، ابراز علاقه است. ممکن است شما به کسی علاقه و ارادت داشته باشید ولی به دلیل تنبلی و بی‌حالی، یا خجالت و شرم یا به هر علت دیگر هرگز بر زبان نیاورید و به او نگویید که دوستش دارید. او از کجا پی به علاقه‌مندی شما ببرد و به شما علاقه پیدا کند؟ کلید جلب محبت او، ابراز علاقه خودتان است. این نکته در دستورالعملهای اخلاقی آمده و حتی بابی جداگانه برای آن گشوده شده است

امام صادقعلیه السلامفرمود:

«اذا اَحْبَبْتَ رَجُلاً فَأَخْبِرْهُ»

اگر به کسی علاقه و محبت داشتی او را آگاه کن.

در روایت است که مردی از مسجد گذر کرد در حالیکه امام باقر و امام صادقعلیهما السلامنیز در مسجد نشسته بودند. یکی از اصحاب امام باقرعلیه السلامگفت: به خدا قسم من این شخص را دوست می‌دارم. امام فرمود: پس به او خبر بده. چرا که این خبردادن، هم مودّت و دوستی را پایدارتر می‌کند و هم در ایجاد الفت، خوب است.

از پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلمنیز روایت است که فرمود:

«اِذا اَحَبَّ اَحدُکم صاحِبَهُ اَوْ اَخاهُ فَلْیعْلِمْهُ»

هر یک از شما دوست یا برادر دینی‌اش را دوست بدارد، پس به او اعلام کند.

ابراز عشق و علاقه در محیط خانواده، میان دو همسر، یا میان پدر و مادر نسبت به فرزندانشان کانون خانه را به بهشت تبدیل می‌کند. چه دوزخهای سوزانی که معلول کمبود محبت و عاطفه فرزندان از جانب والدین است و حسرت شنیدنِ «عزیزم، دلبندم، تو را دوست دارم و …» سالها بر دل کودکان می‌ماند و گرفتار عقده کمبود محبت می‌شوند.

ابراز دوستی و محبت، تنها به گفتن و لفظ نیست. گاهی احترام کردن، بوسیدن، نوازش کردن، هدیه و سوغات خریدن و این گونه حرکات، نشانه عشق و دوستی است.

رسول خداصلی الله علیه و آله و سلمفرمود:

«اَحِبُّوا الصبیانَ وَ ارْحَمُوهمُ»

کودکان را دوست بدارید و به آنان ترّحم و شفقت نمایید.

لطف و مهربانی به خردسالان، گواه عشق و محبت نسبت به آنهاست. و ترّحم، خود نشانه محبت داشتن به فرزندان است. در روایات بسیاری به بوسیدن فرزند توصیه شده و برای هر بوسیدن اولاد، درجه‌ای در بهشت منظور گشته است «مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ اللّه‌ُ لَهُ حَسَنَهً …»

در روایات متعددی هم به رعایت عدالت در بوسیدن و پرهیز از تبعیض در بوسیدن و ابراز محبت به فرزندان تأکید شده است.

گردآوری : حبیبه رئیسی

۷۸۶