نقش ایمان در تربیت

ایمان به خدا، نبوت و معاد، یکى‏‌ از بهترین وسایلى‏‌ است که اولیا و مربیان مى‏‌توانند در دعوت کودک به خوبى‏‌ها و جلوگیرى‏‌ از مفاسد اخلاقى‏‌، از آن استفاده نمایند. پیامبران غالباً از این روش استفاه مى‏‌کردند، یعنى‏‌ ابتدا انسان‏ها را به ایمان به خدا و نبوت و معاد دعوت مى‏‌کردند و با ذکر دلایلى‏‌ ایمان آنان را تقویت مى‏‌نمودند، آن‏گاه از طریق ایمان، آن‏ها را به انجام کارهاى‏‌ نیک و تخلق به مکارم اخلاق و اجتناب از کارهاى‏‌ زشت و رذایل اخلاق دعوت مى‏‌کردند. چنین شیوه‏اى‏‌ از نهاد انسان مایه مى‏‌گیرد و مقرون به توفیق است، زیرا خداشناسى‏‌ و خداجویى‏‌ و توجه به علهالعلل جهان هستى‏‌ از فطریات عقل انسانى‏‌ است. ساختمان روحى‏‌ و عقلى‏‌ انسان به گونه‏اى‏‌ است که طبعاً به سوى‏‌ ذاتى‏‌ عظیم، دانا و توانا که جهان را آفریده، جذب شده و در مقابل قدرت و عظمتش خضوع و کرنش مى‏‌نماید. چنین درک و جذبى‏‌ در فطرت سالم و غیر آلوده انسان‏ها نهاده شده؛ هرگاه به خود آیند بدان‏سوى‏‌ کشیده مى‏‌شوند. به همین جهت ایمان به خدا را مى‏‌توان به عنوان یک خواسته طبیعى‏‌ و آرامش‏بخش دل‏ها معرفى‏‌ نمود.

ایمان به معاد و زندگی پس از مرگ  یکى‏‌ از خواسته‏هاى‏‌ عقلانى‏‌ انسان‏هاست که زندگى‏‌ این جهان را هدفدار مى‏‌سازد و آرامش بخش و امیدوارکننده دل‏ها خواهد بود. بعد از ایمان و عقیده به دو اصل فوق، ضرورت نبوت و ارسال پیامبران نیز روشن مى‏‌شود، زیرا از یک طرف انسان در برابر آفریدگار جهان احساس تکلیف مى‏‌کند و براى‏‌ تأمین آسایش و سعادت دنیوى‏‌ و اخروى‏‌ خود نیازمند برنامه و قانون کامل و دقیق دارد.

از طرف دیگر با اندکى‏‌ دقت مى‏‌فهمد که خودش و سایر انسان‏ها از تدوین چنین قانون کاملى‏‌ ناتوان هستند، زیرا از عوامل و اسباب سعادت نفسانى‏‌ و اخروى‏‌ بى‏‌اطلاع‏اند. بنابراین به هدایت و راهنمایى‏‌ خداى‏‌ سبحان نیاز دارد. به همین خاطر به ضرورت نبوت عقیده پیدا مى‏‌کند و ایمان مى‏‌آورد.

سه اصل مذکور (خداشناسى‏‌، معاد، نبوت) از اصول عقاید به شمار رفته و ایمان به آن‏ها اساس و پایه اسلام محسوب مى‏‌شود. بنابراین ایمان به اصول عقاید در اسلام از اهمیت خاصى‏‌ برخوردار است، چون:

اولًا: خود همین عقیده و ایمان از علوم حقیقى‏‌ است و موجب پرورش و تکامل نفس مى‏‌باشد. حقیقت ایمان از اعمال و حرکات باطنى‏‌ نفس بوده و در اسلام از بهترین عبادت‏ها بشمار رفته است. اسلام، و تفکر را از بهترین عبادت‏ها دانسته و موجب تکامل نفس و تقرب الى‏‌ اللَّه مى‏‌داند. علوم و معارف حقیقى‏‌ به‏طور مستقیم در نفس اثر مى‏‌گذارند و رفته رفته او را کامل و کامل‏تر مى‏‌نماید تا به مقام قرب الهى‏‌ نائل گردد. در آیات و احادیث نیز تحصیل علم از کمالات نفس بلکه به عنوان غایت و هدف آفرینش معرفى‏‌ شده است.

خدا در قرآن مى‏‌فرماید:خدایى‏‌ که هفت آسمان را بیافرید و بخشى‏‌ از زمین نیز به مقدار آن‏ها آفرید و امر خود را در بین آن‏ها نازل کرد، تا شما بدانید که خدا بر هر کارى‏‌ قادر است و علم او بر همه اشیا احاطه دارد. و مى‏‌فرماید:خدا مؤمنین از شما را بالا مى‏‌برد و درجات کسانى‏‌ که علم داده شده‏اند بالاتر مى‏‌برد و خدا به آن‏چه شما انجام مى‏‌دهید آگاه است.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: علم به خدا و تسلیم در برابر او بهترین عبادت‏ها است.

ثانیاً: ایمان زیربنا و منشأ صدور همه اعمال نیک، عبادت‏ها، احسان‏ها و اخلاق نیکو است که در نفس، اثر مى‏‌گذارند، آن را پرورش داده و تکمیل مى‏‌نمایند. بنابراین، ایمان از این طریق نیز در پرورش و تکمیل نفس تأثیر دارد.

ثالثاً: ایمان علاوه بر ثمرات اخروى‏‌، در همین جهان نیز موجب آرامش خاطر خواهد بود که خود از بزرگ‏ترین نعمت‏ها است. انسان مؤمن، خدا را مالک هستى‏‌ مى‏‌داند و به علم و قدرت و لطف او ایمان دارد و مى‏‌داند که فیوضاتش را از بندگان دریغ نمى‏‌دارد. به او اعتماد و توکل داشته و در مشکلات و گرفتارى‏‌ها به او پناه مى‏‌برد و به امدادهاى‏‌ غیبى‏‌ او نیز همواره امیدوار است.

انسان مؤمن همواره به یاد خداست، کشتى‏‌ وجود خویش را در این دریاى‏‌ طوفانى‏‌ زندگى‏‌ به خدا سپرده و یقین دارد که با امدادهاى‏‌ الهى‏‌ از امواج سهمگین زندگى‏‌ به سلامت عبور خواهد کرد. بنابراین، اضطراب، نگرانى‏‌ و یأس در وجودش راه ندارد و با خوش‏بینى‏‌ و امیدوارى‏‌ و آرامش خاطر به زندگى‏‌ خویش ادامه خواهد داد.

انسان مؤمن آفرینش جهان و زندگى‏‌ انسان را پوچ و بى‏‌هدف نمى‏‌داند، بلکه دنیا را مزرعه آخرت و محل پرورش فضایل و کمالات نفسانى‏‌ مى‏‌داند، انتخاب راه سعادت را در اختیار خویش دانسته و یقین دارد که کوچک‏ترین عملش بدون کیفر یا پاداش نخواهد بود. هدف و برنامه زندگى‏‌ و سعادت دنیوى‏‌ و اخروى‏‌ خویش را از خدا و پیامبر مى‏‌گیرد و با میل و رغبت و کمال آزادى‏‌ در مسیر انجام وظیفه حرکت مى‏‌کند و به آینده خویش خوش‏بین و امیدوار است.

بنابراین، ایمان یکى‏‌ از ارزش‏هاى‏‌ مهم نفسانى‏‌ است که پرورش آن باید جزء برنامه مربیان قرار گیرد.

منبع: کتاب اسلام و تعلیم و تربیت از آیت الله امینی

گرداورنده: فریبا نارویی از زهک

۷۸۶