دیه دفاع از خود | دیه و خسارت دفاع مشروع

هنگامی که جرمی صورت ‌گیرد و آن جنایت منجر به آسیب جسمی یا حتی قتل شخصی شود، در این صورت فرد مجرم یا قصد انجام آن عمل مجرمانه را داشته یا نداشته است که این موضوع با توجه به شواهد و قرائن موجود در هنگام وقوع جرم مشخص می شود.

به طور مثال مجرم ادعا می‌کند که برای دفاع از جان خود ناچار به انجام آن عمل مجرمانه شده است و یا به جهت دفاع از آبرو و ناموس یا مال و دیگر موضوعاتی که برای مجرم ارزشمند محسوب می‌شوند، مرتکب جرم شده است. در این صورت قانون به جرمی که به دلیل دفاع از نفس و جان، مال، آبرو، ناموس و آزادی تن باشد، مشروعیت بخشیده و جرم صورت گرفته را موجه می داند و در نتیجه مجازاتی در پی ندارد.

دفاع مشروع در قانون اینگونه تعریف شده است : هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می شود، درصورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود:

رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.

دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.

خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.

توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.

باید در نظر داشت که در مورد دفاع مشروع، سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود.

دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادی تن دیگری در صورتی جایز است که او از نزدیکان دفاع کننده بوده یا مسؤولیت دفاع از وی برعهده دفاع کننده باشد یا ناتوان از دفاع بوده یا تقاضای کمک نماید یا در وضعیتی باشد که امکان استمداد نداشته باشد.

شرایط تحقق دفاع مشروع

به موجب قانون مجازات اسلامی برای اینکه عملی دفاع مشروع محسوب شود باید هنگام ارتکاب جرم شرایطی محقق شده باشد که با تشخیص قاضی و بر اساس شواهد و مدارک، این شرایط شناسایی می شوند و با وجود آنها مجرم دیگر مجازات نمی شود

الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.

به این معنا که پس از وقوع تجاوز و خطر توسط شخص مهاجم ، رفتار فرد مدافع برای دفع جنایت به تناسب عمل مهاجم صورت گرفته باشد، به عبارت دیگر اگر عمل مدافع صورت نمی گرفت به طور قطع عمل مهاجم منتهی به وقوع جنایت می شد.

ابلاغ رای

ب- دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.

در واقع این شرط از این ماده اشاره به واقعی بودن خطر دارد به عبارت دیگر موقعیتی که فرد در آن مرتکب جرم شده است می‌بایست عقلا خطرناک بوده و نیاز به دفع خطر وجود داشته باشد.

پ- خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.

واضح هست که خطر نباید به واسطه عمل آگاهانه خود فرد به وجود آمده باشد.

ت-  توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.

در نهایت در صورت وجود همه شرایط گفته شده عمل ارتکابی دفاع مشروع محسوب می شود و مرتکب مجازات نمی شود.

همچنین هرگاه اصل دفاع محرز باشد ولی رعایت شرایط آن محرز نباشد اثبات عدم رعایت شرایط دفاع به عهده مهاجم است.

پرداخت دیه در دفاع مشروع

چنانچه دفاع مشروع ثابت شود شخص مدافع دیگر مجازات نمی‌شود. چرا که دفاع مشروع از علل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری است. به این معنا که اگر کسی مرتکب عملی شود که قانونا جرم است اما فعلی که مرتکب آن شده است به جهت دفاع مشروع صورت گرفته باشد، عمل او دیگر جرم محسوب نشده و به تبع آن مسئولیت کیفری نیز ندارد.

پس با توجه به موارد فوق در دفاع مشروع دیه نیز ساقط می شود و پرداخت نمی شود جز در مورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت المال پرداخت می شود.

ایجاد خسارت بر شخص ثالث حین دفاع مشروع

هرچند مجازات برای مدافع ساقط می ‌شود اما چنانچه به دلیل دفاع او به شخص دیگری غیر از مهاجم یا متجاوز نیز، خسارت جسمی یا مالی وارد شود، مدافع مسئولیت خواهد داشت اما می ‌تواند آنچه به عنوان خسارت به شخص ثالث پرداخت کرده را از مهاجم یا متجاوز مطالبه کند.

منبع :بنیان حقوقی دادحامی

تهیه و تنظیم :آزیتا چاکرزهی

۷۸۶