۱۴۰۱-۰۳-۰۳

ارتباطات پشتیبان توسعه با رویکرد اسلامی

مسئله مهمی که امروزه در بحث ارتباطات پشتیبان توسعه مطرح است، این است که وجود تکنولوژی‌های جدید ارتباطی، معضلی اساسی برای مسلمین در سکولاریزه کردن جامعه اسلامی به‌شمار می‌روند. سؤال اینجاست که آیا می‌توان تأثیرات منفی این پدیده مدرن را در جامعه اسلامی به تأثیرات مثبت تبدیل نمود، یا نه؟ اهمیت بحث در اینجا نمود بیشتری پیدا می‌کند که این تکنولوژی، دیگر در سطح نخبگان و حتی تبلیغ‌گران مشخصی نیست. در واقع می‌توان گفت، به‌واسطه تکنولوژی‌های جدید ارتباطی، این علما یا دولت‌ها نیستند که به همگرایی، وحدت و یا تفرقه امّت اسلامی دامن می‌زنند؛ بلکه این ملت‌ها، عوام، توده، افراد امّت و یا خارج از امّتند که با همه سلایق به تفرقه دامن می‌زنند. در نتیجه آسیب‌هایی از این دست می‌تواند به بحران‌هایی در جامعه اسلامی منجر بشود:

ورود معاندین به بحثها، به‌نام اسلام، تشیّع و تسنّن و حمله به طرف مقابل به‌قصد ایجاد فتنه و اختلاف؛ عدم شناخت معاند از مسلمان در فضای مجازی نمود بیشتری دارد؛ چراکه در آنجا معاند با ادعای خیرخواهی و دفاع از اسلام وارد عرصه می‌شود.

۲.حرکات ناشیانه برخی مسلمانان ناوارد قابل کنترل نیست؛

احتمالاً به دلیل ناانصافی‌های برخی گروه‌های مختلف اسلامی نسبت به یکدیگر و ندیدن مخاطب، کینه‌ها و خصومت‌ها تشدید شده و حتی به جنگ لفظی و در نتیجه جنگ الکترونیکی نیز کشیده شود؛
این مسائل، احتمالاً به جنگ،‌ ترور، عملیات استشهادی و … علیه گروه‌های دیگر اسلامی منجر شود؛ که فاجعه عظیمی در تاریخ خواهد بود؛ همچنان‌که نمونه‌هایی از آن هم در عراق، پاکستان، افغانستان، ایران، عربستان و … قابل مشاهده است؛

۵.دولتها و رسانه‌های غربی نیز به این مسائل کمک خواهند کرد و آتش این جنگ را شعله‌ورتر خواهند ساخت و همواره به‌دنبال تشدید اختلافات خواهند بود؛

تشتّت و اختلاف کشورهای غربی با یکدیگر و جدایی‌شان از همدیگر هم به عدم مداخله آنان در امور مسلمین منجر نخواهد شد.

آن‌چه مهم است، قابلیت بسیار بالای تکنولوژی‌های مدرن ارتباطی در کنار وسایل سنّتی ارتباطات، در امر توسعه و فرهنگ‌سازی است. نیاز کشورهای در حال رشد به وسایل ارتباطی مدرن جهت توسعه پایدار، متوازن و درون‌زا غیر قابل انکار است

کشورهای در حال توسعه در جهت ایجاد شالودۀ رسانه‌های بزرگ، چهار اولویت عمده را پیش رو دارند:

تناسب «تکنولوژی‌های جدید ارتباطی» با نیازها، امکانات و میزان مهارتهای فنی افراد کشور؛
۲. ارتقاء نوسازی سیستم‌های متداول تکنولوژیک، مانند تلگراف، خدمات پستی، تلفن یا رادیو
ایجاد یک زیر بنای گسترده و منسجم ارتباطی. این اولویت به ترتیب اقتضائات زیر را به‌دنبال خواهند داشت:
این تکنولوژی‌ها باید از نظر اقتصادی مقرون به‌صرفه و قابل پیاده کردن باشد؛

۲.در این راستا، نیازهای آتی کشور باید در جهت رشد و توسعه همه‌جانبه مورد تأکید قرار گیرد؛

تحت چنین شرایطی، کارآیی پایین آمده و درصد ضایعات قابل پیشگیری، بالا خواهد بود. به هرحال روشها و سیاستهای قدیمی و تکنولوژی‌های ناآزموده نمی‌تواند به رشد و توسعه تکنولوژی بومی کمک کند.
در مواردی، تکنولوژی پیشرفته به کاهش تعداد استفاده‌کنندگان منجر می‌شود. بنابراین کشورهای در حال توسعه باید تلاش کنند تا از تکنولوژی‌های ارزان قیمت که موجب تقویت تکنولوژی‌های موجود شده و در عین حال رشد مناسبی را فراهم می‌آورند، استفاده کنند.

با دقت در منابع اسلامی و دینی مشخص می‌شود که منظور از حرکت (و یا حتی تغییر)، حرکت (یا تغییر) فرهنگی است. یعنی باید ابتدا فرهنگ متحوّل شود و سپس سراغ مسائل دیگر رفت. با دگرگونی و حرکت رو به جلو هویت فرهنگی جامعه، همه ارکان اجتماعی و سیاسی نیز ارتقاء پیدا خواهند کرد برای فهم بهتر این روندهای تکامل و تغییر اجتماعی و ارزیابی و شناخت کامل پیچیدگی‌ها و کاستی‌های اصطلاح توسعه، چارچوب تحلیلی‌ای پیشنهاد می‌کنیم که مبتنی بر یک جهان‌بینی محوری بوده و بر فرهنگ، به‌عنوان یک عنصر وحدت‌بخش در روند تغییر تأکید کند.

گردآوری : حبیبه رئیسی

مولانا، حمید ،ارتباطات جهانی در حال گذار. تهران. سروش. چاپ اول. (۱۳۸۴)

۷۸۶