ارث زن در اسلام

زن و مرد از نظر اسلام، حقوق مساوی دارند، از جمله در کارکردن و کسب مال و تملک و اصل توارث مشترک‌اند و از یک‌دیگر ارث می‌برند.

قرآن می‌فرماید:

«مردان از هرچه پدر و مادر و خویشاوندان به ارث مى‏گذارند نصیبى دارند و زنان، از آن‏چه پدر و مادر وخویشاوندان به ارث مى‏گذارند، چه اندک باشد چه بسیار، ارث مى‏برند، نصیبى معین».

در این آیه، تصریح شده که زنان نیز مانند مردان ارث می‌برند و سهم معینی دارند.

آیات ارث زمانی نازل شد که زن در جهان، به ویژه در میان اعراب جاهلیت، ارزش و مقامی نداشت. زمان جاهلیت، مردان از خبر دختردارشدن شرمنده می‌شدند و چه بسا دختران بی‌گناه را زنده به گور می‌کردند.

اموال مرده فقط به پسران یا پسر ارشد می‌رسید و دختران از ارث محروم بودند. مگر این‌که پدر در وصیت خود چیزی برای دختران تعیین کرده باشد، یا برادر در اثر ترحم چیزی به خواهران خود بدهد. از همین رو، وقتی آیه ارث نازل شد و برای زنان نیز سهم ارثی تعیین کرد، بعضی مردم از تشریع چنین حکمی تعجب کردند.

امام فخر رازی در شأن نزول آیه می‌نویسد:

ابن عباس نقل می‌کند که اوس بن ثابت انصاری وفات کرد و سه دختر و یک زن به جای گذاشت. پس دو نفر از پسرعموهایش به نام‌های سویدو عرفجه که وصیّ او بودند، آمدند و همه اموال را بردند. زن اوس خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و قصه را تعریف کرد و گفت: دو نفر وصیّ اوس اصلًا چیزی به من و دخترانم ندادند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به خانه‌ات برگرد تا ببینیم از جانب خدا چه دستوری می‌رسد. بعد از آن، آیه فوق نازل شد، و دلالت دارد که مردان و زنان هر دو ارث می‌برند.

آری، اسلام در چنین زمانی با تشریع توارث زن به وی شخصیت داد و او را در ردیف مرد محسوب داشت. ولی در تشریع‌های اسلامی سهم ارث زن، نصف مرد معین شده است.

خداوند متعال در قرآن می‌فرماید:

«خدا درباره فرزندانتان سفارش می‌کند که سهم ارث پسر به مقدار سهم دو دختر است واگر دختران بیش از دو نفر باشند، دوسوم میراث از آنان است و چنان‌چه یک دختر بود، نصف میراث را می‌برد و اگر مرده فرزند دارد، هر یک از پدر و مادر یک ششم میراث را می‌برد و اگر فرزندی نداشت و وارث او پدر و مادر بودند، مادر یک سوم دارایی را می‌برد. اما اگر برادران داشته باشد، مادر یک ششم اموال را می‌برد، پس از عمل به وصیت و ادای دین. شما نمی‌دانید که پدران و پسرانتان کدام یک برای شما سودمندتر هستند. این حکم خدا است که دانا و حکیم است».

از نظر اسلام، پسر دو برابر دختر از والدین و برادر دو برابر خواهر از یک‌دیگر و شوهر دو برابر زن از یک‌دیگر ارث می‌برند، مگر در مورد پدر و مادر مرده که اگر در وقت فوت فرزندشان زنده باشند، هر یک از آنان یک ششم از مال مرده را به طور مساوی ارث می‌برند.

امام رضا (ع) فرمود:

علت این‌که ارث زن، نصف ارث مرد شده این است که زن وقتی شوهر کرد از مرد می‌گیرد، ولی مرد وظیفه دارد دهد و به همین دلیل سهم ارث او بیشتر شده است. علت دیگر این‌که زن، عیالِ مرد و نفقه‌خوار او است. اما بر زن واجب نیست مخارج شوهر را بپردازد و در موقع نیاز، به او کمک کند. از همین رو، سهم ارث مرد بیشتر شده است. خدای متعال در این‌باره می‌فرماید: «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَبِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ».

منبع: آشنایى با وظایف و حقوق زن، ۱جلد،آیت الله امینی.

مهین صیادی

۷۸۶